Pomimo dwóch okresów programowania (2000-2006 i 2007-2013) oraz wielu zrealizowanych projektów, do dziś nie wypracowano satysfakcjonującego modelu wymierzania korekt finansowych, który z jednej strony - umożliwiałby rzeczywistą ochronę budżetu UE przed nieuzasadnionymi wydatkami, a jednocześnie – stwarzałby beneficjentom możliwość obrony ich praw i interesów w przypadku nieuzasadnionego czy nieprawidłowego wymierzenia korekty finansowej przez instytucję zarządzającą.

Kończący się okres programowania 2007-2013 (pamiętajmy, że niektóre projekty mogą być realizowane w ramach tej perspektywy nawet do końca 2015 r.) oznacza, że coraz częściej aktywność instytucji zarządzających koncentruje się w obszarach monitoringu i kontroli projektów, a co za tym idzie – lawinowo rośnie liczba korekt finansowych wymierzanych beneficjentom. W dalszej konsekwencji rośnie również kwota środków podlegających zwrotowi. Pojawia się zatem pytanie – czy rzeczywiście skala nieprawidłowości w projektach realizowanych w naszym kraju jest tak znacząca, czy może raczej to skrajny formalizm i nadgorliwość instytucji zarządzających powoduje taką lawinę korekt finansowych i zwrotów dotacji?

Podstawy nakładania i ustalania stopy korekt finansowych nie zostały określone w prawie krajowym, lecz wynikają z przepisów UE. Mechanizm korekty finansowej polega na anulowaniu części lub całości wkładu pochodzącego ze środków europejskich, przeznaczonego na realizację danego projektu i – co najistotniejsze - powinien znajdować zastosowanie wyłącznie w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w rozumieniu przepisów UE. Nieprawidłowością jest każde naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie EFSI*, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem. Aby instytucja zarządzająca danym programem operacyjnym mogła zastosować sankcję w postaci korekty finansowej wymierzanej beneficjentowi, powinny być spełnione łącznie poniższe warunki:

-                beneficjent naruszył prawo UE z zakresu udzielania zamówień publicznych lub naruszył prawo krajowe w zakresie, w jakim wdraża ono przepisy prawa UE z zakresu zamówień publicznych (lub ewentualnie uchybił innym przepisom prawa zamówień publicznych, naruszając jednocześnie zasadę przejrzystości, równego traktowania wykonawców czy uczciwej konkurencji),

-                w wyniku naruszenia wystąpił lub mógł wystąpić skutek w postaci szkody finansowej (np. wynikającej ze zbyt wysokiej ceny zakontraktowanego zamówienia publicznego) w budżecie ogólnym.

Przy ustalaniu wysokości korekt finansowych należy brać pod uwagę rodzaj lub stopień naruszenia przepisów prawa w dziedzinie zamówień publicznych, a jednocześnie – skutki finansowe naruszenia dla wydatków ze środków funduszy UE. Zawarte w Wytycznych MIiR (a właściwie w załączniku do nich, tzw. Taryfikatorze) stawki procentowe stanowią jednie zalecane stawki maksymalne - przy czym mogą one ulec obniżeniu, o ile zaistnieją okoliczności przemawiające za takim obniżeniem. Dodatkowo MIiR w swoich Wytycznych wskazuje wyraźnie na brak obowiązku nakładania korekt finansowych za naruszenia, które mają wyłącznie charakter formalny i nie wywołują żadnych skutków finansowych. Pamiętać należy, że w każdym przypadku dane naruszenie prawa zamówień publicznych musi oddziaływać ujemnie na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, prowadząc do wydatkowania większych kwot, niż byłoby to konieczne – ze szkodą dla budżetu ogólnego. Co istotne, Wytyczne MIiR (w tym załączony do nich Taryfikator) nie stanowią samoistnej podstawy prawnej do dokonywania korekt finansowych przez instytucję zarządzającą danym programem operacyjnym, tj. już za sam fakt jakiegokolwiek uchybienia przepisom, które jest zobowiązany stosować beneficjent. Ani Taryfikator, ani też Wytyczne MIiR nie mogą służyć instytucji zarządzającej do ustalenia czy nastąpiło naruszenie prawa, ewentualnie nieprawidłowość w rozumieniu przepisów UE.

Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 15a ustawy o polityce rozwoju - ustalanie i nakładanie korekt finansowych stanowi jedno z zadań instytucji zarządzającej programem operacyjnym. Jednocześnie procedura wymierzania korekt nie jest uregulowana w żadnym z dokumentów składających się na podstawy systemu realizacji polityki rozwoju w Polsce. Również Wytyczne MIiR, stanowiące instrukcję dla instytucji zarządzających w zakresie wymierzania korekt, nie odnoszą się w żaden sposób do kwestii proceduralnych.