Zgodnie z przepisami ustawy – Prawo energetyczne, finansowanie oświetlenia ulic, palców i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy należy do zadań własnych gminy. W praktyce zadanie to stwarza jednak wiele problemów, których rozwiązania można znaleźć w pismach regionalnych izb obrachunkowych.

O tym, że powyższe zadanie jest zadaniem własnym gminy stanowi art. 18 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy – Prawo energetyczne. Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z art. 3 pkt 22 tejże ustawy pod pojęciem finansowania oświetlenia rozumieć należy finansowanie kosztów energii elektrycznej pobranej przez punkty świetlne oraz koszty ich budowy o utrzymania. Ww. przepisom odpowiada treść art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym. Zgodnie bowiem z tym przepisem, do zadań własnych gminy należy zaspokajanie potrzeb wspólnoty, w tym m.in. zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz.

Problematyka własności instalacji oświetleniowej

Jednym z najistotniejszych zagadnień dotyczących finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych przez gminy, stwarzających w praktyce wiele problemów, jest kwestia własności instalacji oświetleniowej. Od ustaleń w tym zakresie zależeć tak naprawdę będzie zakres obowiązków gmin przy realizacji ww. zadania.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że analiza przepisu art. 18 ust. 1 pkt 3 ustawy – Prawo energetyczne prowadzi do wniosku, że ustawodawca nałożył na gminy obowiązek ponoszenia kosztów oświetlenia dróg niezależnie od tego, kto jest zarządcą drogi (tak m.in.: pismo Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z dnia 11 sierpnia 2016 r., nr WA 4120-8/2016-w). Tym samym określone tym przepisem zadanie własne gminy będzie dotyczyć zarówno dróg gminnych, jak i dróg powiatowych, wojewódzkich oraz krajowych (z wyłączeniem autostrad i dróg ekspresowych w rozumieniu przepisów ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym).

W nawiązaniu do powyższego wskazać również należy, że bez znaczenia przy tym jest, czy teren gminny niebędący drogą publiczną, ale ulicą lub placem został oddany innemu podmiotowi w użytkowanie wieczyste. Teren ten w dalszym ciągu bowiem jest własnością gminy i znajduje się na terenie tej gminy, a ustawodawca wyraźnie w ww. art. 18 ust. 1 pkt 3 ustawy – Prawo energetyczne daje do zrozumienia, że ulice i place znajdujące się na terenie gminy nie muszą mieć statusu dróg publicznych (tak m.in.: pismo Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z dnia 20 sierpnia 2015 r., nr WA 4120-14/2015). W przypadku jednak ulic i placów własności innych podmiotów niż gmina niedopuszczalne jest finansowanie ich oświetlenia. Takie działanie uznane może być bowiem za naruszenie przepisów ustawy o finansach publicznych (tak m.in.: pismo Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu z dnia 4 lutego 2013 r., nr WA-0280/5/2013).

Jednocześnie wskazuje się, że gdy właścicielem całości urządzeń (słupów, przewodów, punktów świetlnych, źródeł światła) jest przedsiębiorstwo energetyczne, gmina nie ma możliwości – nawet powołując się na konieczność realizacji zadań własnych – dokonywania prac związanych z utrzymaniem punktów świetlnych, bez zgody właściciela tych punktów (tak: pismo Prezesa Regionalnej Izby Obrachunkowej w Lublinie z dnia 24 maja 2013 r., nr RIO-I-430/24/13).

Modernizacja instalacji oświetleniowej

Kwestię finansowania modernizacji instalacji służących do oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie danej gminy rozpatrywać należy również w tym przypadku z uwzględnieniem podmiotu, który jest właścicielem instalacji oświetleniowej. Istotnym jest również właściwe zdefiniowanie pojęcia „modernizacja” Pod tym pojęciem należy bowiem rozumieć działania o charakterze remontowym podejmowane w celu zlikwidowania zużycia elementów oświetlenia ulicznego, polegające na poszerzeniu zakresu typowych prac remontowych o roboty, które zmierzają do udoskonalenia wciąż użytkowanych obiektów majątku, zwiększając jednocześnie jego wartość (tak m.in.: pismo Regionalnej Izby Obrachunkowej w Katowicach z dnia 23 stycznia 2008 r., nr WA-0250/110/07/08).

Jak wskazała – w nawiązaniu do powyższego problemu – Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych (stanowisko KR RIO z dnia 25 kwietnia 2008 r. w sprawie finansowania oświetlenia dróg publicznych przez gminy), w sytuacji, gdy właścicielem instalacji oświetleniowej jest gmina, ponosi ona koszty zakupu energii elektrycznej i usługi przesyłowej zgodnie z taryfami zakładu energetycznego na podstawie otrzymywanych faktur. Nie ma również w takim przypadku żadnych przeciwwskazań do ponoszenia przez gminę jakichkolwiek nakładów na modernizację

W przypadku natomiast, gdy instalacja oświetleniowa stanowi własność zakładu energetycznego gmina nie jest w żaden sposób uprawniona do ponoszenia nakładów na modernizację punktów świetlnych, niebędących jej własnością. Tym samym pod pojęciem finansowania oświetlenia, które to spoczywa na gminach, nie należy rozumieć modernizacji.

W tym zakresie przywoływane jest również Stanowisko Ministra Gospodarki z dnia 5 kwietnia 2007 r., zgodnie z którym modernizacje instalacji powinny być realizowane przez ich właścicieli w uzgodnieniu z gminami, dla których świadczą usługi oświetleniowe, a nakłady ponoszone przez właściciela sieci energetycznej na jej modernizacje powinny zostać sfinansowane ze środków pozyskanych za usługi świadczone gminie w zakresie utrzymania punktów oświetleniowych zlokalizowanych na terenie tej gminy, tj. w drodze „usługi oświetleniowej” (tak m.in.: pismo Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z dnia 25 maja 2011 r., nr WA 4120-22/2011).

Jak wskazano ponadto w powyższym stanowisku KR RIO, dopuszczalnym rozwiązaniem odnośnie ponoszenia przez gminy kosztów modernizacji sieci oświetlenia jest również uzyskanie innego niż własność tytułu prawnego gminy do sieci oświetlenia (np. dzierżawy, użyczenia). Co jednak istotne, w treści stosownej umowy w tym zakresie powinny zostać uwzględnione zasady wzajemnych rozliczeń poczynionych nakładów inwestycyjnych z właścicielami sieci.

Inne praktyczne problemy

W praktyce wątpliwości niekiedy budzi również możliwość ogłoszenia przez gminę, bez zgody właściciela majątku oświetleniowego (jeżeli jest nim inny podmiot niż gmina), przetargu na dostawę energii elektrycznej lub na konserwację oświetlenia ulicznego. Na tak przedstawiony problem przywołać należy stanowisko zaprezentowane przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Gdańsku (pismo z dnia 6 lutego 2013 r., nr RP.0441/58/4/29988/2013), zgodnie z którym gmina może ogłosić przetarg na dostawę energii elektrycznej bez zgody właściciela majątku oświetleniowego.

Różnego rodzaju pytania pojawiają czasami się również w kontekście dopuszczalności finansowania oświetlenia ze środków pochodzących z funduszu sołeckiego. W tym zakresie wskazuje się, że z uwagi na to,  że budowa oświetlenia przy drogach publicznych należy do zadań własnych gminy, realizacja tego przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego mieści się w warunkach określonych w art. 2 ust. 6 ustawy o funduszu sołeckim (tak m.in.: pismo Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z dnia 27 października 2016 r., nr WA 4120-18/2016-1). Przepis ten stanowi, że środki funduszu przeznacza się na realizację przedsięwzięć, które zgłoszone we wniosku, o którym mowa w art. 5 ustawy, są zadaniami własnymi gminy, służą poprawie warunków życia mieszkańców i są zgodne ze strategią rozwoju gminy.

Podsumowanie

Na zakończenie rozważań dotyczących problematyki finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych przez gminy przywołać warto stanowisko Ministra Gospodarki wyrażone w piśmie z dnia 29 maja 2008 r. stanowiącym odpowiedź na interpelację poselską nr 2796, gdzie wskazano, że to gminy zobowiązane są do konserwacji oraz utrzymywania oświetlenia ulicznego. Obowiązujące przepisy nie uzależniają tego obowiązku od posiadania tytułu własności do urządzeń oświetlenia ulicznego. Gmina może realizować to zadanie poprzez majątek własny lub poprzez zlecanie usługi oświetleniowej przedsiębiorstwu energetycznemu dysponującemu odpowiednią infrastrukturą. Co jednak istotne, w przypadku, gdy przedsiębiorstwo energetyczne jest właścicielem urządzeń służących do oświetlenia, wówczas strony (tj. gmina i przedsiębiorstwo) powinny dążyć do uporządkowania tej sytuacji w drodze cywilnoprawnej, zgodnie z interesem obu stron. Umowa taka, zawarta w drodze dwustronnych negocjacji, może zawierać nie tylko ustalenia dotyczące kosztów konserwacji oświetlenia, ale również określać sposób rozliczeń w przypadku modernizacji opraw oświetleniowych. Tym samym wskazać należy, że również Ministerstwo ww. odpowiedzi przychyla się do stanowiska, że pod pojęciem finansowania oświetlenia nie mieści się jego modernizacja.

Na marginesie niniejszej problematyki wskazać należy, że obecnie w komisjach sejmowych trwają prace nad nowelizacją ustawy – Prawo energetyczne w zakresie ww. problematyki, o czym na bieżąco będziemy informować w odrębnych artykułach publikowanych na łamach Portalu.