Grupa posłów Klubu Parlamentarnego .Nowoczesna wniosła do Sejmu projekt ustawy o Poznańskim Związku Metropolitalnym, wzorowany na ustawie o związkach metropolitalnych oraz rządowym projekcie ustawy o związku metropolitalnym w województwie śląskim.

Wprowadzenie

W dniu 14 grudnia 2016 r. został złożony w Sejmie poselski projekt ustawy o Poznańskim Związku Metropolitalnym (opatrzony nr druku 1196). Jak wynika z przedstawionego uzasadnienia, jest to efekt spodziewanego uchylenia obecnie obowiązującej ustawy o związkach metropolitalnych (które może nastąpić wskutek uchwalenia ustawy o związku metropolitalnym w województwie śląskim).

W pierwszej części niniejszego opracowania zaprezentowane zostaną podstawowe założenia wynikające z projektu poselskiego, a także procedura utworzenia Związku oraz sposoby realizacji przezeń zadań publicznych.

Charakter Poznańskiego Związku Metropolitalnego

Zgodnie z postanowieniami projektu, na obszarze województwa wielkopolskiego mógłby być utworzony Poznański Związek Metropolitalny. Miałby stanowić zrzeszenie gmin i powiatów położonych w tym województwie (z obowiązkowym udziałem miasta na prawach powiatu Poznania), obejmujące spójny pod względem przestrzennym obszar oddziaływania Poznania, chrakteryzujący się istnieniem silnych powiązań funkcjonalnych, zamieszkały przez co najmniej 600 000 mieszkańców.

Tak, jak w przypadku innych zrzeszeń Związek miałby zostać wyposażony w osobowość prawną, o jego ustroju decydowałby statut (uzgadniany z Prezesem Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej), a jego samodzielność podlegałaby ochronie sądowej. Związek wykonywałby zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Jego organami byłoby zgromadzenie oraz zarząd.

Utworzenie Poznańskiego Związku Metropolitalnego

Utworzenie tej formy zrzeszenia, a także ustalenie i zmiana jej granic przez wskazanie wchodzących weń gmin miałoby następować w drodze rozporządzeń Rady Ministrów. Przy jego wydawaniu miałyby być uwzględniane:

1. istniejące formy współpracy gmin oraz powiatów;
2. powiązania funkcjonalne oraz zaawansowanie procesów urbanizacyjnych;
3. jednorodność układu osadniczego i przestrzennego, uwzględniającego więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe.

Rozporządzenia wydawane byłyby na wniosek ministra właściwego do spraw administracji lub rady gminy, której obszar miałby znaleźć się w granicach Związku (za pośrednictwem wojewody wielkopolskiego).

Wydanie przedmiotowych rozporządzeń wymagałoby zasięgnięcia opinii:

1. rad gmin, których obszar ma znajdować się w granicach związku metropolitalnego poprzedzonych przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami;
2. rad powiatów, na obszarze których jest położna co najmniej jedna gmina, której obszar ma znajdować się w granicach związku metropolitalnego;
3. sejmiku województwa wielkopolskiego;
4. wojewody wielkopolskiego.

W przypadku rozporządzenia dotyczącego zmiany granic obowiązkowe byłoby natomiast uzyskanie opinii zgromadzenia związku metropolitalnego[1].

Należy podkreślić, iż przedmiotowe opinie miałyby mieć zróżnicowany charakter. Wydanie rozporządzeń wymagałoby bowiem uzyskania pozytywnych odpowiedzi od łącznie:

1. Rady Miasta Poznania;
2. rad co najmniej 70% powiatów, na obszarze których jest położona co najmniej jedna gmina, której obszar ma znajdować się w granicach związku metropolitalnego;
3. rad wszystkich gmin niemających statusu miasta na prawach powiatu, których obszar ma znajdować się w granicach związku metropolitalnego.

Oznacza to, że zarówno opinie Poznania, jak i innych gmin członkowskich byłyby wiążące. Natomiast opiniowanie przez powiaty miałoby charakter swoistego „głosowania”, w którym rady przynajmniej 70% z nich musiałyby opowiedzieć się za utworzeniem związku.

Wydanie rozporządzenia w sprawie zmiany granic Związku wymagałoby ponadto pozytywnych opinii:

1. zgromadzenia związku metropolitalnego oraz
2. rad gmin, których obszar znajduje się poza dotychczasowymi granicami związku metropolitalnego[2].

Przedmiotowe rozporządzenia miałyby być wydawane do 31 lipca, a Związek miałby być utworzony (albo jego granice miałyby zostać zmienione) z dniem 1 stycznia roku następnego po wydaniu rozporządzenia w sprawie jego utworzenia (nie określono natomiast terminu, w którym miałyby wchodzić w życie zmiany granic Związku). Od tej ostatniej daty Związek miałby również otrzymać w pełnej wysokości dochody wynikające z art. 51a ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, a także rozpocząć realizację nałożonych nań zadań.

W przypadku tworzenia Związku, Prezes Rady Ministrów (na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej), wyznaczałby pełnomocnika do spraw utworzenia związku metropolitalnego spośród wójtów (burmistrzów lub prezydentów miast) gmin, których obszar obejmuje związek metropolitalny. Wykonywałby on zadania i kompetencje zgromadzenia (do dnia jego pierwszej sesji) oraz zarządu (do dnia jego wyboru). Ponadto, do jego zadań należałoby przygotowanie organizacyjne i prawne związku metropolitalnego do wykonywania zadań publicznych, w szczególności: 1) opracowanie projektu statutu związku metropolitalnego; 2) opracowanie projektu uchwały w sprawie pierwszego budżetu związku metropolitalnego. Na działania związane z utworzeniem Związku Wojewoda Wielkopolski udzielałby dotacji pokrywającej wszystkie niezbędne koszty.

Realizacja zadań publicznych przez Związek

Projekt przewiduje rozwiązania umożliwiające zapewnienie ciągłości wykonywania zadań publicznych realizowanych dotąd przez jednostki samorządu terytorialnego i związki międzygminne. Podmioty te mogłyby (na wniosek zarządu Związku) przekazać na rzecz Związku – w drodze umów cywilnoprawnych – akcje lub udziały spółek kapitałowych, których przedmiot działalności jest związany z realizacją zadań związku.

Jednostki samorządu terytorialnego i związki międzygminne wspólnie ze Związkiem mogłyby ponadto postanowić o przekształceniu własnych jednostek budżetowych lub samorządowych zakładów budżetowych w jednostki i zakłady Związku (o ile przedmiot ich działalności byłby związany z działalnością Związku).

Istniejące związki międzygminne, za zgodą Poznańskiego Związku Metropolitalnego (wyrażoną w drodze uchwały zgromadzenia Związku), mogłyby postanowić - w drodze uchwały własnego zgromadzenia - o przeniesieniu na związek metropolitalny własnych praw i obowiązków (o ile przedmiot działalności związku międzygminnego byłby związany z realizacją zadań Poznańskiego Związku Metropolitalnego).

Wszystkie powyższe działania miałyby nastąpić ze skutkiem na dzień 1 stycznia roku następnego po utworzeniu Związku. Nie jest więc jasne, czy powyższe przekształcenia mogłyby być dokonywane tylko w pierwszym roku istnienia Związku, czy także w kolejnych latach. Przekształcenie jednostki budżetowej lub samorządowego zakładu budżetowego w jednostki Związku skutkowałoby wstąpieniem jednostki powstałej w wyniku tego przekształcenia we wszelkie prawa i obowiązki jednostki, która podlegała przekształceniu, w tym wynikające z zezwoleń i koncesji oraz innych aktów administracyjnych. Natomiast przeniesienie na Związek praw i obowiązków związku międzygminnego skutkowałoby wstąpieniem Związku we wszelkie prawa i obowiązki związku międzygminnego, w tym związane z wykonywaniem zadań publicznych i wynikające z zezwoleń i koncesji oraz innych aktów administracyjnych.

Wskazano również, iż Związek wykonywałby zadania publiczne na rzecz gmin – członków związku międzygminnego przenoszącego swoje prawa i obowiązki, niewchodzących w skład związku metropolitalnego, w okresie 3 miesięcy począwszy od przejęcia praw i obowiązków Po tym okresie wykonywanie zadań na rzecz tych gmin jest możliwe na podstawie porozumienia.

Związek metropolitalny mógłby wykonywać zadania publiczne w zakresie:

1. publicznego transportu zbiorowego na obszarze związku;
2. kształtowania ładu przestrzennego;
3. rozwoju obszaru związku;
4. współdziałania w ustalaniu przebiegu dróg krajowych i wojewódzkich na obszarze związku;
5. promocji związku i jego obszaru;
6. pełnienia roli centrum usług wspólnych dla samorządów wchodzących w skład związku metropolitalnego oraz ich jednostek.

Na podstawie porozumień zawartych z jednostką samorządu terytorialnego Związek mógłby realizować zadania publiczne należące do zakresu działania gminy, powiatu lub samorządu województwa lub koordynować realizację tych zadań. Należałoby do nich stosować odpowiednio przepisy ustawy o samorządzie gminnym. Ponadto, na podstawie porozumień zawartych z organem administracji rządowej Związek mógłby realizować zadania zlecone.

W celu wykonywania zadań Związek mógłby również tworzyć jednostki organizacyjne, do których organizacji i funkcjonowania należałoby odpowiednio stosować przepisy dotyczące wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, a także prowadzić działalność gospodarczą niewykraczającą poza obszar zadań o charakterze użyteczności publicznej.

Związek mógłby również tworzyć stowarzyszenia z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, a także podejmować współpracę z podmiotami o charakterze metropolitalnym z innych państw.

Nadzór nad działalnością związku metropolitalnego mieliby sprawować Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych – regionalna izba obrachunkowa. Przepisy regulujące jego wykonywanie ograniczono do minimum, poprzez odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów ustawy o samorządzie województwa.

---

[1] Co prawda przepis art. 7 ust. 2 projektu (określający wymogi konsultacji) stanowi literalnie o rozporządzeniu wydawanym w sprawie ustalenia lub zmiany granic, lecz w przypadku rozporządzenia ustalającego granice nie istnieje jeszcze odpowiednie zgromadzenie Związku ani nie został powołany pełnomocnik.

[2] Choć również przepis art. 7 ust. 4 projektu odnosi się do rozporządzenia w sprawie ustalenia lub zmiany granic, w przypadku ustalania granic nie istnieje ani zgromadzenie Związku, ani nie ma gmin, które znajdowałyby się poza dotychczasowymi granicami Związku (bo dotychczasowych granic związku w rozumieniu tego przepisu jeszcze nie ma).